1 G1p
Ita fere usus, communisque ratio lo
quendi iam obtinuit, ut qui inter Pon
tifices homines se in religione profi
tentur aliorum doctores, citra con
vitium, aut contumeliam ullam vulgo Doctores
Schoastici vocentur.

2 Quam appellationem nec ipsi dedignantur, nec habere ipsam per se ullam probri signifi
cationem omnes facile concedunt. Huius au
tem vocis minime est obscura derivatio. Nam
deduci vel tenuissime Grae
ce scientibus notum est satis Schola autem dictae
sunt (inquit Festus) non ab otio, ac vacatione animi: sed quod caeteris rebus omissis, liberalibus studiis
homines in locis, velut Academia Platonis, Stoa Zenonis, Peripato Aristotelis, vel alio
quovis loco strenue vacarent. Ac primis quidem
Ecclesiae temporibus, quum recte et ex praece
ptis, et exemplis Apostolorum gubernaretur,
verbum Dei et privatim et publice, quemadG2p modum apparet ex Actis 20. vers. 20. doceba
tur a veris Pastoribus, ac doctoribus: a deo ut
non modo ispsi Ecclesiae caetus, sed singulorum
quoque fidelium domus scholae quodammo
do pietatis, et Christianae doctrinae dici pos
sent: et fideles ipsis promiscue et , vel
Christiani vocabantur. Etsi vero Doctores
a Pastoribus distinguit Paulus in epistola ad E
phesios, quum functiones Ecclesiasticas perpe
tuas, et ordinarias recenset: non raro tamen e
venit, ut unus et idem propter egregias animi
dotes, Pastoris et Doctoris munere in Ecclesia
fungeretur. Cuius rei fidem faciunt tum
, tum alia quoque scripta edita, ex quibus
eosdem utrumque illud eximie praestitisse con
stat. Verum decrescentibus primis illis Dei in
Ecclesiam donis: vel Episcopis ipsis, ac Pasto
ribus alibi iam occupatis, nimirum, ut homi
num mores corrigerent, aut etiam ut opes Ec
clesiae (cui praeerant) iam lautas illas quidem
tuerentur et augerent, coeperunt quotidiano il
li a docendi munere, non gravatim abstinere.
Satis enim ad tuendam dignitatem officium se
suum facere existimarunt, si vel aliis illum la
borem demandassent, velt Presbyteris, Dia
conis, et aliis Ecclesiae suae, quos vocabant, Cle
ricis vel ipsis nonnunquam in solenniori popu
li
caetu conciones habuissent. Ex quo factum
est, ut ab Episcoporum, tanquam eminentiore
dignitate, docendi onus separari coeperit, et a
liis
delegari. Paulatim vero Episcopis pascen
di gregis sui curam omnem etiam deponenti
bus, doctrina Christiana non tantum tanquam
lucerna sub modio absconsa fuit, Matth. 5, vers.
15 sed (quod omninon necesse erat evenire) inuaG3p
lescentibus erroribus pene omnis etiam inter
Christianos ipsos extingui coepit. In tanta igi
tur Pastorum vaecordia exorti sunt quidam,
ut verbis Platonis utar, homunciones, quid cum
hanc sedem vacuam conspicerent, praeclaris ta
men nominibus et stemmatis speciosam, instar
eorum qui es carceribus ad templa confugiunt,
ultro ex infimis sedibus in illam invaserunt. Ii
autem fuerunt praesertim Monachi, qui negle
ctum docendi munus in se suscipere non recu
sarent. Hi vero quoniam iam doctrina Chri
stiana, velut incultus iam pridem ager infinitis
erroribus, velut sentibus, obsita, et pene obru
ta erat, receptas in Ecclesia opiniones, tamquam
solae verae fidei dogmata docere, defendere at
que etiam propogare, habebant satis: adeo ut re
liquum caelestis Evangelii doctrinae, quae ma
gna ex parte sepulta iam erat, non tanquam lan
guentem lucernam effugarent: sed suis potius
disputationibus et suffocarent. Er
go Scholastici dicti sunt, quod eam doctrinam
tenerent, quae in Scholis publicis tradebatur
publice, ut illi quidam privatim illi doctrinae re
pugarent. Sed cum difficiles intricatae infini
taeque de iis rebus quaestiones tunc quoque ori
rentur, coeperunt in suis illis cholis concerta
tiones inter se de sua doctrina laboriosissimas
instituere, ac exercere. Unde et scholae Theolo
gicae, et Scholasticorum Theologorum nomen cele
bre factum est: atque haec secta originem pri
mum habuit. Scholasticos ergo sese peculiari ap
pellatione nominarunt, et quod quae in Scholis,
uti dixi publicis, quasi ab omnibus probatum tra
derent, et quod difficile in suis illis dis
putandi rationem retinerent: adeo ut aliam G4p
apud populum docendi rationem sequerentur.
Nam et distinctiones, et locutiones suas, et
quaestiones in scholis retinent, quae sunt reliquis
omnibus Christianis ignotae, et ad , ac
potius disputandi usum, quam ad ul
lam conscientiarum aedificationem constitutae.
Itaque quod ea doctrina ad populum minime
pertineret, etiam Scholasticam appelarunt. Ac
vere quidem de ea dici potest, quod scribit Iu
lius Pollux,
, hoc scholasticum dicendi genus est asp
rum, et fastidium affert: quanquam ipsi tamen
magnam ex ea voluptatem utilitatemque sen
tiunt. Ut quod de Scholastica vita Chrysippus
iampridem scripserat, isti reipsa verum esse pro
bent, Nempe Scholasticam vitam nihil a volupta
ria differre. Ne igitur de istorum Scholasticorum
genere quis dici putet, vel quod de Serapione
scribit Hieronymus eum propter elegantiam inge
nii Scholasticum fuisse nominatum: vel quod
de Isaeo Rhetore scribit in epistolis Plinius Iu
nior
lib 2 cap 3 Scholasticus tantum est (ait) quo
genere hominum nihil aut simplicius, aut syncerius,
aut melius. Imo vero quod ait idem de causa
rum patronis suae aetatis, hoc ad istos schola
sticos pertinere potius existimemus. Isti in ri
xatioibus, assiduisque inter se litibus, ac contentio
nibus sic feruntur, ut multum malitiae et insuidiae in
de contrahant, atque etiam addiscant. Sed quoniam
(ut ait Tullius) iniqua est in omni re accusanda,
praetermissis bonis, malorum enumeratio, vitiorumque
selectio, (quando ne bonis quidem adversariorum de
trahendum est, (ut recte monet Hieronymus) ista
duo ex horum Scholasticorum scriptis com
moda certe quidem percipimus, Unum, quod G5p
summa, et accurata methodo in iis, quae ipsi
tractant, utuntur, quae via nobis ad vera Theo
logiam explicandam facillimam sternit. Alte
rum, quod quaedam etiam vera in religione re
tinuerunt, neque prorsus Christianae fidei no
men obruere, velut Turci et Iudaei, voluerunt,
animoque distinarunt. Verum, ut quae genera
tim, ac fortasse obscurius diximus, iam ordine,
et facilius intelligantur, operae praetium mihi
facturus videor, si pauca quaedam de tto isto
hominum genere, et illius origine dixero expli
catius atque distinctius. Ipsis igitur Scholastici
se Theologos appellarunt, quod tenuissimas
verae lucis, ac Theologiae Christianae scintillas
adhuc conservarent. Noluit enim Dominus
(Iudaeis quidem Evangelium Christi prorsus
ab initio suffocantibus: Mahumetanis autem, et
Turcis magno conatu iam plantatum eradi
cantibus) illud omnino sepultum esse, et mane
re obrutam omnem suae veritatis lucem, et be
neficii in genus humanum sui per Christum me
moriam. Quamobrem isti Scholastici, homi
nes Theologi, se Prophetarum quos olim ha
buit Iudaeorum Ecclesia: et Doctorum quos
postea Christiana, successores esse putant. Sed
cum ii sint Prophetarum soli successores, Hie
ronymo teste, qui Prophetarum doctrinam re
tinent, isti procul dubio neque Dei Propheta
rum, neque verorum Ecclesiae doctorum filii,
successores, discipuli, aut aemuli sunt appellan
di. Quare praetermissa illa tam veteri origine
(quoniam suae sectae initia repetere ab illa Pro
phetarum aetate nequaquam possunt) fatemur
quidem circa annum Domini 150 Alexandriae
(quae est metropolis Aegypti) institutam fuisse G6p
Christianorum celebrem praeter caeteras Scho
lam, ubi de praeceptis verae, Christianaeque fidei
homines adhuc huius mysterii rudes institue
bantur. In hac Schola primus, ut ait Eusebius lib.
Histor. Ecclesiast 5. cap. 9 Pantaenus docuit: cui
successit Clemens Presbyter Alexandrinus, is,
qui Paedagogi libros duos conscripsit: Clementi
Presbytero Origenes Adamantius, quemadmodum
ex eodem Eusebio libro 6 capitulo 2 et Hie
ronymus in Epistola de Erroribus Origenis, colli
gi facile potest: et Origeni Dionysius, ut do
cet Hieronymus idem in Catalog scriptor Ec
clesiast: et sic deinceps alii: sed quorum Scho
lastici isti neque doctrinam, neque docendi ra
tionem secuit sunt, ut eorum successores dici
minime propterea vel possint, vel debeant.
Quare longe recentior est totius huius homi
num sectae, id est, Theologiae Scholasticae or
tus.

3 Ergo circa annum temporis ultimi Mil
lesimum, vigesimum, (ut quam longissime retro
respiciamus) videntur prima istius Philosophiae
initia coepisse, nempe tempore Lanfranci Pa
piensis, qui Berengarii Antagonista fuit. Huius
autem tan novi eventus, et tam novae Philoso
phiae
causa (id quod necessarium puto explica
re) haec fuit. Certum est ante illud Lanfranci se
culum, unius fere Augustini, secundum verbum Dei scriptum, doctrinam inter Christianos
quosque doctissimos obtinuisse, atque diligen
tissime tanquam per manus traditam fuisse.
Nam primum ab Egyppio, qui Fulgentio fuit
aetate aequalis, postea etiam ab ipsomet Fulgen
tio, deinde a Primasio Afris Theologis: postea
autem Isidoro Hispalensi Episcopo: Maximo
Taurinensi. Prospero Gallo. conciliis etiam G7p
totis, velut Arausiaco, et Constantinopolitano
sexto approbata perpetua quadam temporis
successione semper fuit. Ad eo ut cum in Hi
spania deessent operum Augustini exemplaria cir
ca annum Domini 650. Taio episcopus Caesar
Augustanus, Romam missus sit qui ea, et Mo
ralia
Gregorii magni ex Bibliotheca Romana
peteret. Denique ante Carolum illum Magnum
Imperatorem a Beda Angelo Saxone defensa est,
atque etiam abs Bedae discipulis diutissime, ve
lut Alcuino, (quem alii Albinum vocant) Clau
dio, Rabano, Mauro, et aliis quam plurimis per
annos plusquam quingentos retenta est. Igitur
cum sola diu lecta esset, ac per locos etiam co
munes tradita, et collecta: coeptum est tamen
paulatim progressu temporis ab Augustini sen
tentia, cum aliis in rebus, tum vero praesertim
in articulo de Sacramento S. Domini Coenae
discedi, gliscentibus nimirum in Ecclesiam
Dei variis iam erroribus. Nam mysterium il
lud iniquitatis, et universalis Apostasiae Satan,
iam multum per Romanos Pontifices pro
movebat, et immanem illum Transsubstantia
tionis errorem, fontem aliorum infinitorum,
parturiebat. Huic labi, et sanae doctrinae cor
ruptelae tam pernitiosae, quae fieri coeperat, op
posuit sese constanter, pro sui in Dei veritate
tuenda zelo, Berengarius, ille Andegavensis Ar
chidiaconus, Gallus, vir habitus aetate sua eru
ditissimus, qui veterem Augustini sententiam
revocare, et (quanquam ipse durius nonnum
quam loquebatur de Sacramentis) retinere stu
duit. Sed Berengario id agenti sese opposuit
altera ex paret Italus quidam nomine Lanfran
cus, qui Papiae in Italia Theologia profitebatur G8p
Caeterum Lanfranci Itali, Pontificum Roma
norum errorem de Transsubstantiatione tuentis
disputationes contra Berengarium Gallum ex
Augustino sua defendentem sustentatae a Guit
mundo Archiepiscopo, et aliis Italicis homi
nibus pertinacissime confirmatae effecerunt, ut
primum praetermitteretur: post autem etiam
omnino negligeretur, quae tamdiu in Ecclesia
invaluerat, Augustini authoritas, doctrina, ac
sententia. Ex quo evenit, ut, qui se Theologos
profitebantur, deinceps suae doctrinae, et Theo
logiae fundamenta non eadem sumerent, quae
veteres: sed solum ea, quae iam receptis opinio
nibus, quamquam erroneis: partim etiam Philo
sophicis rationibus probatis: partim etiam ipsius
Pontificis Romani, velut irrefragabilibus, de
cretis constarent. Pro his tam anxie, quam pro
verissimis, ac sanctissiis Dei ipsius aris pugna
bant, accerrimeque dimicabant. Additum est quoque isti camino oleum. Nam Lanfranca
norum factio, et studium a Romanis Pontifi
cibus contra Berengarianos, quos vocabant, laudabatur: et doctrina Lanfranci, sententiaque
etiam Vercellensi concilio. (sunt autem Ver
celle oppidum Papiae patriae Laufranci vicinum)
suffragio Italorum hominum (qui illuc frequen
tes convenerant) et Lanfranci discipulorum a
perte melior iudicata fuit: adeo quae postea Be
rengarius ipse truculentissimis Nicolai Papae
minis ad Palinodiam coactus est. Quod ita ho
minum animos commovit, ut ex eo tempore
certatim omnes (verbo Dei spreto, et ortho
doxorum patrum scriptus neglectis, aut eate
nus probatis, quatenus opinionibus iam rece
ptis suffragabantur) in eam doctrinam incumG9p
berent, quae Pontificum decreta, receptos iam in Ec
clesia ritus, et opiniones celebres (quacunque
tandem ratione semel irrepsissent) in Ecclesia
proponebat, actuebatur. Haec circa Annum
Comini 2020. contingerunt. Nec enim temporis
momentum et rationem scrupulosius in omni ista
supputatione, et in tanta historicorum varietate,
inquiro. Porro autem ex eo omnia iam in peius
ruere, et, ut ait ille, retro sublapsa referri. Nam
ex hoc fonte innumerabiles disputaitones, et
quidem statim, ortae sunt; quaestiones inutiles ex
tra Dei verbum agitate, et difficultates propositae.
Denique Theologicae sententiae ac definitio
nes omnes ad ritus iam usitatos et recepta dun
taxat placita et , non ad verbum Chri
sti revocatae sunt, et exigi coeptae. Tandem de
his ipsis rebus regulae, velut et ut Dei
ipsius oracula, traditae, et libri scripti, et con
tentiones susceptae. Quid amplius? Veterum e
tiam Patrum scripta, quo iure, quave iniuria
ne nova censeretur istiusmodi congeries, ad hu
iusmodi
consarcinationes fuerunt accommo
data. Ergo tandem (ut ex his apparet) ea do
ctrina nata, conflata, constituta, et compilata
est, quae Scholastica Theologia appellatur, et
sola pro vera Theologia habita est. Ceterum illa,
quae breviter iam narravimus, fuerunt initia tantum
fraudis istius, et dolorum, qui secuit sunt. Nam
in dies malum hoc et cacoethes tun inutilia in
Theologicis scribendi et consarcinandi: tum etiam pro
Pontificum decretis, et ecclesiae placitis acriter,
velut pro salutari animarum nostrarum doctri
na, decertandi robustiius evasit, adeo ut postea
longe lateque serperet, stragem in Ecclesia daG10p
ret et reliquas omnes doctrinas aboleret quam
tumuis veras. Neque tamen id sine colore quo
dam, et iusta, ut videbatur, aemulatione fiebat,
per quam sane Scholastica Theologia maxima
quoque incrementa accepit. Quis autem fuerit co
lor iste, et aemulatio, malo omnes ex viri claris
simi. et eruditissimi Gasparis Peuceri Chronicorum lib. 4 quam ex me cognoscere. Henrici, ait,
quinti Imperatoris Germanici tempore fuit in
Italia vir summae authoritatis Irnerius, qui gu
bernavit eas partes, quae tum erant Romani im
perii. Is quum esset eruditus, fortasse Constan
tinopoli, aut ab iis, qui audierant Constantino
politanos, saeperitus barbaricos in successioni
bus, et aliis negotiis ex iure Romano, aut cor
rexit, aut moderatus est. Graviter autem quas
sarant Italiam bella Henrici quinti, quibus, ut
sit in bellis Civilibus, patrimonia multorum
translata fuerant ad alienos. Ex ea tamen cala
mitate non nihil recreavit Italiam prudentia et
moderatio Irnerii, qui quum posteritati consu
lendum putaret, cupiebat autoritate imperato
ria proferri rursus ius Romanorum, quo ante
adventem Longobardorum semper usa erat Ita
lia, quemadmodum ex Gregorii Magni epist.
lib. II Indiction. VI. cap 53. apparet. Hic vero
Irnerius nactus imperatorem Lotharium Sa
xonem nimis impeditum bellis Civilibus, fuit
huic hortator, ut praeciperet causas diiudicari
ex legibus Romanis: et ut curaret Romae et Bo
noniae, ubi iam erant Academiae a Carolo Ma
gno institutae, easdem publice enarrari, sicut
fieret Constantinopoli, et antiquitus Athenis
et in Beryto. Et ne deesset doctrinae copia,
produxit libros scriptos, Fertur et ipse quoque G11p
Romae ac Bononiae docuisse, et primus ex Ita
lis glossemata textibus addidisse. haec circa an
num Domini 1030. ut plerique annotant, gesta
sunt. Sequuti sunt Irenerium aduitores ipsius Ioannes Bulgarus, Azo, Ioannes Placentinus, et
alii, qui in schola pariter, et Reip. administra
tione floruerunt, denique capta admiratione
doctrinae huius, Italia certatim in eam incum
bere coepit, et prodierunt ex illis scholis plu
rimi, qui docendo, scribendo, et de iure re
spondendo, regendis imperiis, de vita hominum,
optime meriti sunt. Horum nonnulli, uti Pla
centinus et Azo, summam Iuris Civilis, id est
capita rerum in toto iure Romano traditarum,
ad locos quosdam communes in studiosorum
gratiam breviter et methodice revocarunt.

4
Fuerebat igitur recens excitatum studium
doctrinae legum Romanarum, certatim in id
incumbentibus ingeniis Italicis et Germanicis:
quod quia Imperatores muniebat, atque arma
bat, videbatur minitari recenti necdum satis
confirmatae Pontificum Romanorum tyranni
di. Pericula ergo, quae inde emersura essent, si
invaluisset, ut maturae averterentur, extolli coe
pta est Canonum authoritas, et legibus Ro
manis anteponi. Itaque ferri coeptae sunt leges,
quibus de Romanis aliquid derogaretur, au
toritate Ecclesiae ceu correctum ac limitatum.
Cumque novo iuri isti et legibus Pontificiis
novis patronis et defensoribus opus esset, cito
commovit sese duplex hominum genus Cano
nistae et Scholastici: quorum illi Canonistae,
hierarchiam et tyrannidem Romani pontificis
propugnandam susceperunt ex Canonum de
cretis, non minore contentione quam caeteri G12p
imperatoriam potestatem ex sacris literis et iure
Romano tuebantur. Hi vero Scholastici dog
mata nova excogitarunt, ad fascino erroris ac
superstitionis capiendos et irretiendso homi
num animos, quibus laqueis hi vincti perma
nerent in obedientia erga sedem Romanam.
Inde Scholasticae Theologiae nomen celbrius
factum est, et reliquae purioris doctrinae de Chri
sti officiis, de peccato originis, de Evangelio,
de Lege, de Gratia, de nostra coram Deo iustifi
catione, de vero usu Sacramentorum, de vera Dei
invocatione, et aliis verae fidei articulis scintil
lulae ab ea sunt exstinctae: pro quibus substituae
sunt determinationes de Meritis operum, de
invocatione Sanctorum, de vi operis operati, de primatu Papae, de Purgatorio, et similibus
nugis.

5
Cum enim errores et abusus vel recepti con
suetudine, vel a Pontificibus orti aut approba
ti, defendi non possent, si exigerentur ad regul
am et normam verbi sacri: illo neglecto quae
sita sunt alia praesidia, et imprimis Philosophia
Aristotelica, id eset, humanis somnis straminea
fundamenta sunt substrata, ut haberent nimirum
similes labra lactucas. Haec fuit igitur altera do
ctrinae sectaeque Scholasticorum Theologorum
probandae, atque etiam maxime inter illos mor
tales commendandae caussa, quae ex studio op
primendae Civilis iurisdictionis, ac potestatis
imperatoriae nata est, quemadmodum prima
ex studio evertendae veritatis verbi Dei, Augu
stinianaeque doctrinae odio profecta fuerat. At
que haec fuit Scholasticae doctrinae velut prima
origo: eiusdem vero progressiones et incre
menta iam videamus.

6
Iam vero inter Scholasticos ipsos qui
dam vel audaciores facti, vel certe eru
ditiores habiti, suae illius doctrinae et
Scholasticae Theologiaecapita, ac velut funda
menta, studiose collegerunt, illisque maxima
dederunt incrementa. Imprimis autem tres hi
laboriose id praestituerunt, Gratianus, Petrus iste
Lombardus, et Petrus Comestor. Gratianus
enim Decreta Pontificum Romanorum in unum
volumen primus congessit, circa annum do
mini nimirum 1040, quod Decretorum opus
etiam num hodie nominatur, opus ad usum fo
rensem, ac quaestiones, et lites illo seculo vexa
tas praesertim accommodatum. Ante Gratia
num quidam Iuo Carnotensis Episcopus simi
le quiddam condiderat: et ante Iuonem Bur
chardus VVormaciensis Episcopus: sed uterque
ille tenuiori stylo, et argumento scripserat. Ita
que Gratiani liber uberior habitus est, et pro
pter Iuris Civilis authoritatem invalescentem,
quam obscurabat, gratissimus Pontificibus Ro
manis fuit, imo etiam novis Iurisconsultorum
Italicorum Summis tanquam locupletior qui
dam thesaurus illa aetate illustratus, et omnibus
aliis scriptoribus praelatus est. Denique caussam
quoque et argumentum praebuit, ut Pontifices
Romani deinceps infinita quaedam alia decre
ta conderent, quae et ipsa postea a Gregorio G13p
Nono Pontifice Romano, circa annum Do
mini 1230, in unum quoque corpus, ac volu
men pluribus libris distinctum sunt collecta, et
Decretalia nominata. Gratiani porro exem
plum ad imitandum sibi proposuit P. Lom
bardus, episcopus Parisiensis, sed in dissimili
plane argumento. Nam in Theologia versari
ipse maluit, quam in forensibus, litigiosisque
quaestionibus. Itaque Scholasticae Theologiae,
qualis tunc erat, fundamenta in quatuor libros
(qui Sententiarum dicuntur) congossit ordinem
illum in universi operis distributione secutus,
qui in quatuor libris Damasceni de Fide ortho
doxa nun quoque apparet. Hi libri quatuor
fuerunt postea totius Scholasticae doctrinae velut
basis et . Unde ipse Magister Senten
tiarum, vulgo in Scholis est appellatus. Scripsit
autem Lombard. circa annum Domini 1150,
tanti habitus, ut adversus eum non hiscer qui
dem ullis licuerit. Nam quum post annum
Domini 1190. Ioachimus Abbas Florentinus
P. Lombardi sententiam impugnaret, ab Inno
centio III statim Lateranensi concilio (ad
quod 1215). Praelati conuenerant) damnatus est.
Iam vero eodem fere tempore P. Comestor
historiam utriusque Testamenti Ecclesiasticam
consarcinavit, eamque glosis illius aetatis tum
filsiss. tum insulsissimis refercivit, quae tamen
ita tum ubique obtinuit, ut ipsi Scripturae sacrae
nudae et purae pene praeserretur. Unde factum
iam aperte, ut ipsum quoque Dei verbum sa
crosanctum paulatim vilesceret: huiusmodi au
tem hominum commenta praedicarentur, velut
commodiora docendis hominibus, quam ipsum
met Dei verbum, et magis ad rudium hominum G13p
captum accommodata. denique ne scripta quidem
iuniorum, ac caeterorum orthodoxorum Patrum
(si quae tum forte extabant) citabantur, qui mi
nus cum illis Scholasticis placatis videbantur
consentire. Bernardi enim Clarevallensis veri
suae aetatis luminis, et hominis in vera Theologia eruditissimi, nunquam tamen vel Gratia
nus, vel Lombardus iste meminit, quanquam
Lombardus tamen Hugonis de sancto Victore
scripta citat, qui Bernardo Clarevallensi tem
pore fuit aequalis. Uterque enim floruit anno
Domini 1190. sed nimirum oderant isti omnia,
quae a suis Scholasticis determinationibus, ac
dogmatibus, vel tantillum dissentire videban
tur, qualia sunt Bernardi scripta. Sed quid am
plius? Circa annum Domini 1190. sed nimirum oderant isti omnia,
quae a suis Scholasticis determinationibus, ac
dogmatibus, vel tantillum dissentire vieban
tur, qualia sunt Bernardi scripta. Sed quid am
plius? Circa annum Domini 1190. Novum
Evangelium a Cyrillo quodam monacho Car
melita cudi coeptum est, stque fabricari, ex ve
teri Originis errore, in Epistolam ad Romanos,
quod Aeternum Evangelium appellarunt: quasi
Domini nostri Iesu Christi, Filii Dei, et Dei ae
terni Evangelium ad tempus tantum, tanquam
lex illa vetus et Ceremonialis (abutentes etiam
pulcherrimo quodam ipsius Apocalypseos loco)
datum esset: sed nimirum, cur novum istud Cy
rilli Evangelium vehementer, a Monachis prae
sertim, probaretur, haec causa erat, quod dog
mata Scholastica confirmabat, ritus superstitio
sos Romanae Ecclesiae approbabt, ac Mona
chorum ordines, regulas, et instituta, ex ipsa, si
Deo placet, Apocalypsis impie derivabat. Cuius
tamen tam impudentis mendacii ipsummet
etiam Satanam tandem puduit: quando illius
vel excusandi nulla (quantumuis in eo defen
dendo monachi ipsi, aliquae scholastici anxie G14p
laborarent) ratio afferri poterat. Atque haec
mundi tenebrae, teterrimusque tunc Eclesiae status erat, in quo Scholastica doctrina et
Theologia maximos tamen faciebat progres
sus: sed Dominus tandem tantarum Ecclesiae suae calamitatum misertus veris. doctrinam
suam tot erroribus opposuit. Nam Ioannem
Valdonem excitavit, civem Lugdunensem, di
vitem illum quidem: sed qui in pauperes ex ve
ra Christianaque charitate omnia sua erogabat,
quemadmodum etiam Gaguinus, et ipse Mo
nachus, testatur. Is igitur verum Evangelium Domini nostri Iesu Christi ab Evangelistis scriptum
curavit fideliter sibi in Gallicum sermonem con
verti, et conversum ita asidue, et diligenter et
attente legit, ut veram fidei doctrinam, Dei gra
tia, ex Evangelio Christi consecutus, falsum il
lud, et basphemum Cyrilli monachi Evangelium primus omnium Valdo publice con
futaret. Caeterum Valdoni statim plures, ita
eos impellente Spiritu sancto, sese adiunxerunt.
atque in tam honesto pro Dei veritate certa
mine succenturiatores accesserunt. Denique a
Guillielmo de sancto Amore, viro pro illa aeta
te doctissimo annon Domini 1254. maledictum
illud Cyrilii monachi suppsitumque Evan
gelium assiduis concionibus oppugnatum est,
et tandem eversum. Atque haec erant Schola
sticae Theologiae infelicissima incrementa, ac
progressiones, quae postea sub Innocentio IIII. sic propagata tamen est, ut in summum di
gnitatis gradum hominum laudibus euehere
tur, et pene in caelum usque ipsum extolleretur, nimirum circa annum Domini 1245. et paulo
ante quam maledictum istud Evangelium Cyrilli, G15p
ullo edicto publice antiquaretur.

7
Verum quemadmodum Theologiae istius
Scholasticae primam originem, et progressio
nes vidimus: sic etiam quae istius disciplinae aeta
tes, ac differentiae fuerint, age iam breviter ex
plicemus, quoniam ea cognitio non modo iu
cunda est, sed etiam necessaria, ad facilem huius
Scholasticae historiam pertexendam.

8 In aetate autem et differentiam istius Schola
sticae Theologiae (semper enim deterior facta
est) distinguenda, nihil mihi videtur aptius dici
posse, quam quod et res ipsa verum esse demon
strat, et ipsa Scholasticorum hominum agendi
ratio docet. Nam quum isti de omnibus Chri
stianae fidei articulis Academicorum more, sem
per in utramque partem disputent, possunt cer
te cum eorum philosophorum (qui a prosanis
scriptoribus Academici dicti sunt) familia secta
ve verissime comparari. Ergo quemadmo
dum illius Academicae sectae fuit triplex aetas,
eaque inter se et methodo quadam, et dogma
tibus aliquibus diversa, omnis tamen in eo con
stans, quod omnia etiam certissima quaequae in
dubium revocabat: sic ipsius Theollogiae Scho
lasticae triplex aetas est observanda, Vetus, Me
dia, Nova. Veteris Scholasticae theologiae ini
tia a Lanfranco Papeinsi, quemadmodum an
tea diximus, coeperunt: sed ea durasse postea
videtur usque ad Albertum Magnum pene per
annos 200. videlicet ab anno Domini 1020.
usque ad annum 1220. quo tempore Lutertiae
Parisiorum ipsum Scholasticorum Theologo
rum collegium, et lustrum, quod Sorbona di
citur, aedificari coeptum est, ne non tanta urbs G16p
hoc malum venenum maturae intra viscera sua
reciperet. Haec aetas habuit Lanfrancum, Guit
mundum, Anselmum, Hugonum de sancto Vi
ctore, Gratianum, Lombardum, Comestorem,
Petrum Clericum, Repuertum, Leonum Tuscum,
Guillielmum Antisiodorensem, Cyrillum (illum
impurum Monachum monts Carmeli, qui scri
psit novum Evangelium) Petrum Cluniacensem, Bernardum Compostellanum, Hugonem Bar
cinoensem, Vicentium Gallum, Alexandrum
Alensem, (qui primus in quatuor libros Sententiarum Petrus Lombardi commentatus est) Gualte
rum Pictaveiensem. Haec vetus Scholastica cer
te quidem pudentior adhuc erat: et quanquam
Patrum Ecclesiasticorum id est hominum Eccle
siasticorum dicta ipsi verbo divino aequabat,
tamen verbum Dei tractabat, et commetariis
pro captu illorum hominum, id eest, pro igno
rantia et barbarie illius aetatis explicabat. De hac igitur ipsa aetate sic in P. Dialectico scribit
Io. Trittenhemius, abbas Sphemhemensis, Ab
hoc tempore philosophia secularis sacram Theologiam
sua curiositate inutili foedare coepit. Aristoteles
quidem in ipsius Sacrae Theologiae templi et sacra
rii limen iam introductus erat: nondum tamen
in ipsum templum, vel illius adytum. In quod
tamen postea perrupit, aut potius a Media
Scholastica, quae secuta est, deductus fuit.

9
Media Scholastica coepit ab Alberto ma
gno in anno Domini 1220, et durat usque ad
Durandum de sacnto Porciano, qui vixit anno
Domini 1330. Itaque durat illa fere per annos
centum et decem, qua florente Ottomanus ille
Turcarum Imperator, et nominis Christiani G17p infestissimus hostis exoritur: Monasteria in Oc
cidente praesertim, ubi haec SholasticaScholastica vigebat, hac eadem aetate furiose exstruuntur, crevitque
hoc locustarum genus in immensum. Habuit
haec media Scholastica Albertum magnum tan
quam primum parentem et authorem, qui phi
losophiam illa prophanam, Aristotelicam
dico, iam quidem in limen Sacrae Theologiae impu
denter et temere a superioribus introductam,
ipse in intima et adyta ipsa sacrarii Christi intro
misit, illique in ipso illo templo principem lo
cum et primariam sedem collcavit. Superio
res enim Scholastici Patrum quidem, sed Ec
clesiasticorum duntaxat, dicta ipsi sacro et di
vino Verbo exaequabant: (quando quidem in
toto Petro Lombardo ne nomen quid Aristo
telis legitur) ipse vero, et qui ab eo profluxrunt,
omnes scripta Aristolis philosophi divino ipsi Verbo ubique compararunt: adeo ut quae versti
gia exiguae illius reverentiae erga Dei verbum testabant, hoc saeculo et a Media Scholastica
prorsus exstincta, et ex hominum animis deleta
perierint.
Hinc fit, ut in istius aetatis scriptori
bus exstet nomen ipsum Aristotelis aut Philosophi primo loco positum, scripta eius demonstratione niti censeantur: quae autem verbum Dei
docet, credulitate et probabili potius opinatione teneri, quemadmodum quum alii plerique:
tum vero Occan ille celberrimus Scholasti
cus in Centilogio scribi, et saepiss. respondet.
Hinc Metaphysicorum Aristotelicorum libri ipsis
augustiss. sancti Spiritus arcanis et Dei verbo
sunt axequati. Hinc denique evenit, ut qui illa
aetate in Tehologia Scholastica florere, celeG18p
bresque haberi vellent, in Aristotelis scripta vel physica, vel logica, vel metaphysica commentationes accuratas ederent, ac in illis scriptis plus
opere et studii, quam in ipsa sacra scriptura po
nerent. Hanc enim per transennam, ut aiunt:
scripta vero Aristotelis tamquam proprium suae professionis opus et pxeidmon ex professo per
tractaban. Ac quidem primus ipse Albertus
summam philosophiae scripsit: et in libro 8 Phy
sicorum Aristotelis, libro 2 de Generatione et corruptione
libro de Anima, de somno et vigilia, de insomniis
commentatus est: itemque scripsit de plantis et vegetabilibus, ac de motibus animalium.
Thomas Aquinas, qui Albertum praeceptorem
habuit, illius vestigia secutus eodem modo in
Theologia tractanda versatus est: et sic deinceps
alii. Hac aetate farragines illae, de unitate formae,
de Unitate intellectu, de Universalibus, de Enti
tate, de Ideis quae sunt in Deo, de realitatibus
sunt consutae. Deinde istae quaestiones, ut Philosophia prophana prorsus in articulis fidei re
gnaret, et omnia in istorum Christianorum scho
lis moderaretur, fieri coeptae sunt: impiae illae
quidem, sed anxiae tamen aetianum hodie quo
que inter istos vexatae, An deus possit quodvis
malum, etiam odium sui praecipere, et omne bonum
prohibere, etiam amorem et cultum sui: An possit
universalem naturam sine singularibus producere et
conservare: An potuerit hunc Mundum etiam ab ae
terno meliorem, quam fecit, condere: An tres personae
possint simul eandem naturam assumere: An haec
propositio, Deus est scarabeus aut cucurbita, tam
possibilis sit, quam haec, Deus est homo: An numerus
personarum pertineat ad primam intentionem, an ad G19p
secundum: Utrum ideae in Deo sint practicae an spe
culativae: An in Deo sit intellectus agens et passibi
lis: An anima Christi potuerit mentiri: An sibi me
ritus sit Christus: Utrum Pontifiex Romanus habeat maiorem potestatem quam Petrus, an parem: et
caetera huiusmodi vel blasphema ipsa per se,
vel quae ad manifestam impietatem fenestram
et viam aperiunt. Hinc quotlibetariae quoque
quaestiones ab istis propositae. Haec fuit igitur
illius aetatis Theologia, et ingeniorum studia
huiusmodi: scriptorum materia et occupatio
talis et tam a vera pietatem aliena. Haec aetas ha
buit Albertum Magnum, Thomam Aquinatem
Peterum de Tarentesia. Guilielmum episcopum
Parisiensem, Durandum, Egidium Romanum,
Hugonium Constantinopolitanum, Richar
dum de Mediavilla, Ioannem Scotum nomine Duns, qui perpetuus Thomae Aquinatis impugnator
fuit: adeo ut quod de Carneade et Chrysippo
scribit Cicero idem de isto et Thoma possit affir
mari, nihil vel dicturum vel scripturum fuisse
hunc Scotum, si nihil Thomas prius vel dixisset
vel scripsisset: tanta fuit istorum discordia fra
trum. Habuit quoque haec aetas Alanum de Insulis, Alexandrum de Alexandria, Nicolaum de
Lyra, Augustinum de Ancona, Bonaventurma,
Gilielmum Occanum, Durandum de sancto
Porciano, cui postea Thomae doctrina et so
phistica displicuit, quasi omnis mali fons, et caussa.

10
Sequitur Nova scholastica, id est, ultima et
pessima certe quidem istius Theologiae aetas,
quae post Durandum coepit ab Hereno de Boio,
Britonem et Carmelita, illius Cyrilli nebulonis G20p
qui Novum Evangelium scripserat, blasphemo
discipulo, et ad nostra haec tempora, mango
Ecclesiae malo, propagat est id est, usque ad annum
Domini 1514, quo primum a M. Luthero ever
ti coepit, et ab iis qui postea sequuti verum
Evangelium docuerunt. Haec aetas longe fuit
impudentissima. Nam quae modestia in supe
riori et Media scholastica adhuc manserat, ne
temerem de quibusdam ritibus et quaestionibus
adhuc dubiis affimaretur, ista aetate sublata est.
Et de rebus etiam abditissimis et maxime ar
canis, imo vero soli ipsi Deo notis magistraliter
affirmari coeptum est, iuxta illud vetus, A μαθια μθ
δαπσοσ, λογομοσ δι οχνονν θιοσ, id est, interpret Hieronymo imperitia confidentiam, eruditio ti
morem creat. Denique impurior quaeuis doc
trina, tanquam verissimus articulus fidei, pu
licè hoc saeculo introducta est, priuatim qui
dem quibusdam reclamantibus, quorum vel
iudicia contemnebantur, vel liberiores voces
flammis ipsis coërcebantur. Ergo pronuntiari
& deffiniri coepit de Papa ipso, quod antea tan
tùm quaerebatur, licet absurde, Utrum Pontifex
Romanus sis simplex homo, an quasi Deus : an par
ticipet utramque natur am cum Christo : de eius po
testate supra Concilium: de Virginis Maria immu
nitate à peccato : de altero signo S. Domini Coena
laicis interdicendo : & sic de cateris. Planè enim
& superciliosè Magistri isti determinarunt de
istis quaestionibus : sed falsissime, & in Deum ac
Ecclesiam ipsam contumeliosisime. Ergo quod
in Media Scholistica adhuc positum erat velut
in quadam deliberatione seu quaestione, suit ab
ista decretum pro certissimo fidei Christianae G21p ... Et tamen illa Pauli admonitio praecesserat, Videte ne quis sit, qui vos
depraedetur per philosophiam. item et illa Tertul
liani, Philosophi patriarchae haereticorum: Sed et
Hieronymi ipius. Mihi videtur Aegyptiorum
primogenta, dogmata esse Philosophorum, quibus
deceptos homines, atque irretitos tenebant, si modo
ad Dei