1 Consequenter
78continuando materiam inceptam, infertur ex
79praedictis quod humana investigatio nec debite
80nec sufficienter dirigit tam intellectum practicum
81quam speculativum

2 De practico, patet quia circa
82felicitatem tot fuerunt opiniones fere quot
83fuerunt philosophi. Unde Augustinus XIX De civitate
84Dei capitulo 1, dicit centum
85et 98 sectas varias philosophorum de felicitate V24va
1humana, et ex hoc apparet quod tanta diversitas
2opinionum in materia felicitatis humanae pro
3venit ex debilitate et caecitate humanae
4investigationis, quia unica est via attingendi
5signum.

3 Quantum autem est de intellectu speculativo, patet conclusio
6nam sicut dicit Sanctus Tomas in libro suo quod
7fecit de angelo philosophantes[?] vigore naturali
8investigatione, non elevati per fidem seu specia-
9lem Dei gratiam, non devenerunt nisi in
10notitia substantiarum corporearum, ita quod non
11poterant concludere 'aliquod ens esse incorporale',
12et ibidem nominat philosophos. Unde aliqui prima
13principia posuerunt corporalia, aliqui vocabant
14talia principia corporalia Deum, et ideo poetae propor-
15tionaliter secundum vocabula proportionalia finxerunt de-
16os esse entia corporalia. Unde tales Mellisius
17posuit aliquem deum tamquam primum principium et
18poetae vocaverunt proportionaliter Deum sive primum
19principium oceanum. Et posuit
20primum principium esse ignem, et Empedocles quatuor elementa,
21litem et amicitiam, etc. Et sic patet qualiter
22prima investigatio cecidit in errores va-
23rios propter defectum dirigentis.

4 Et circa hoc sit
24haec conclusio: investigatio humana non iuta
25fide vel consuetudine vel auctoritate vel gratia
26speciali non concluderet ultra sensibilia quicquid
27insensibile; sicut enim est consuetudo in malum, ita
28est in bonum, et ista consuetudo in bonum
29multipliciter iuvat philosophos ad bene philosophandum, scilicet, ad
30ponendum Deum et causas separatas, et huiusmodi.

5
31Sed contra istam positionem instatur de Socrate, Platone,
32et Aristotele, qui philosophando et humanam investigationem in
33sequendo unum Deum separatum posuerunt et
34quasi tamquam martyr Socrates mor-
35tuus est considerando veritatem et reprehendendo
36Athenienses ponentes idolatria, etc. Item
37Plato naturali modo investigandi posuit unum
38Deum separatum supremum et ad idem Aristoteles XIIo
39Metaphysicae posuit unum Deum supremum, dicit enim:
40entia nolunt male regi, unus igitur princeps.

6
41[1] Respondendum est tenendo conclusionem ut prius
42pro quo notandum est hic quod sicut Josephus in libro
43Antiquitatum, "Chaldaei et Gentiles in principio, V24vb
44suae nec cognoscunt nisi creaturas,
45ita etiam nec adoraverunt nisi creaturas.
46Ideo adoraverunt stellas et huiusmodi, et licet
47lex divina non esset adhuc data, tamen semper
48fuit aliquis populus peculiaris Dei." Ideo
49semper a principio illi, qui fuerunt derelicti per
50investigationem humanam, non potuerunt de
51venire nisi in notitiam creaturarum, nihilominus
52filii Adae et instructi a parente habuerunt a
53liqua notitia de Deo et vere credide-
54runt mediante auxilio Dei speciali. Et illud
55continuatum fuit ab initio usque ad filios
56Noae, et consequenter ab illis usque ad Abraham,
57qui fuit valde perfectus et sanctus homo,
58qui existens in Chaldaea, reprehendit Chal-
59daeos ponentes plures Deos et eis prae-
60dicavit unum solum Deum esse colendum
61tamquam supremum, a quo omnia dependent, etc.
62Et ideo positus fuit in igne et in hoc ostendit
63et declarat Dei miraculum per mani-
64festationem veritatis. Consequenter imaginandum est quod
65ex tunc est derivata fama quod est unus
66Deus supremus, etc., et ista promulgatio potuit
67provenire usque ad philosophos. Et est verus modus
68salvandi quia ex consuetudine tali,
69una cum inclinatione naturali ad verita
70tem philosophantis, posuerunt unum Deum su-
71premum.

7 Secundo notandum quod nedum hoc
72potuerunt habere ex consuetudine audiendi,
73sed ex scriptura quia nedum illud erat partum[?]
74secundum scriptum, ita quod multi erant libri de
75principio mundi in quibus continebantur multae veri
76tates de ipso Deo supremo antequam Biblia
77componeretur

8 Tertio propter quamdam necessitatem, Deus
78voluit concurrere cum philosophis ut unum solum
79Deum praedicarent propter necessitatem, scilicet, Dei cul-
80tus. Et hoc fuit mediante gratia speciali ipsius Dei,
81et ita tam ex consuetudine quam auctoritate
82quam ex gratia Dei speciali philosophi potuerunt habere
83notitiam ipsius Dei, non tamen ex pura in-
84vestigatione naturali cum influentia
85Dei generali

9 Et forte nedum habuerunt
86praedicta tria secundum fidem super quod notat Nicolaus de V25ra
1Lira ad ratio septimo capitulo quod ante adventum Christi
2sufficiebat credere duobus articulis, scilicet, cre-
3dere 'Deum esse' et 'providere generi humano'.

10 Et
4quando obicitur sibi ex dicto Augustini 8 De civitate
5Dei 'nullus inquam salvabitur nisi in fide
6unius salvatoris, ipse respondet et dicit quod
7"non oportebat philosophos et gentiles expresse
8habere notitiam omnium scilicet articulorum
9fidei et Trinitatis, sed sufficiebat habere no-
10titiam articuli generalis sub quo continebantur
11notitiae articulorum specialium. Modo, sub
12isto 'providere generi humano' continetur notitia in generali
13articuli fidei et incarnationis, etc.
14Quo dato facile esset salvare quod Socrates esset
15salvatus, quia non est verisimile quod vir tan-
16tae perfectionis, et scientiae, pro veritate vitae fuerit dam-
17natus. Et ideo verisimile est quod ipse et alii plures
18philosophi habuerunt fidem et quod si
19vixerunt secundum doctrinam et modum quem[?] tra-
20diderunt quod Deus supplevit residuum.
21Et si aliquid ab eis de fide reperiatur scriptum,
22dicendum est quod hoc fecerunt mediante gratia specia-
23li Dei

11 et si dicatur quod cum hoc
24quod posuerunt unum solum Deum supremum, etc. erra-
25verunt contra aliquos articulos particulares, dicitur quod
26etiam modernis temporibus multi sunt
27opiniones contrariae, ita quod non est aliter[?] magnum
28malum opinative solum aliquid asserere contra aliquos articulos
29particulares; nam sicut dicit Rabi Mo-
30ses, "Aristoteles non habuit scientiam nec credidit
31assentive quod mundus non habuerit principium sed
32solum opinative." Et hoc testatur Aristoteles in Topicis
33reputans illud problema neutrorum.
34Ideo non fuit magnum inconveniens, si philosophi
35erraverunt circa aliquos particulares ar-
36ticulos opinando solum.

12 Narratur etiam quod Socra-
37tes habuit unum spiritum privatum, et istud potest
38exponi ad malum et ad sortilegum, sed istud
39non debet sic exponi nec applicari ad malum
40sed ad bonum, scilicet, de ipso intellectu agente de
41quo Aristoteles. Secundum expositionem Commentatoris et Alberti supra
42IIIo De anima, et XIIo Metaphysicae, narrat duplicem V25rb
43modum cognoscendi unus est a sensibilibus ad insensibilia et
44a facilibus ad difficilia. Et iste modus est communis
45satis Alius modus intelligendi est per elevationem
46intellectus et abstractionem sensibilium, et iste
47fit per immediatam irradiationem intelligentiae agen-
48tis ad intellectum nostrum, ita quod intellectus noster isto
49modo non intelligit discursive eliciendo
50conclusiones ex principiis, etc. sed intelligit im-
51mediate per irradiationem intelligentiae agentis, et
52forte immediate obiective in Deo, ita quod Deus
53supplet vicem cognitionis. Et quod ita sit,
54potest apparere videndo Commentatorem et Albertum,
55IIIo De Anima et XIIo Metaphysicae sicut allegatum est;
56et forte quod illud fuit opinio Aristoteles XIII Ethicorum
57dicentis quod felicitas humana fuit consistit in
58coniunctione intellectus humani cum intellectu divino.
59Et ita salvaretur quod Socrates per bonam
60vitam suam et per suum bonum regimen,
61quia non solum praebuit vivere sicut habetur ex
62libris suis, sed etiam sic vixit coniunctus fuit
63cum illo intellectu agente, ita quod sequestravit
64se a sensibus et mundanis et coniunxit se
65cum illo intellectu divino, qui docebat eum
66de agendis et etiam speculabilibus, et sic patet
67quid sit dicendum ad rationem prius factam, etc.

13
68Sequitur ex praedictis quod ab initio, fides fuit
69investigationis humanae directiva, et quod si-
70ne ea non fuisset aliquid vere scitum
71de cognitione speciali arduissimarum rerum.

14
72Ex quo patet quod fidei subiacere debet
73investigatio humana per modum servi; duae
74enim sunt servi conditiones secundum Philosophum, Io
75Politicae. Una est quod servus non sufficit sibi,
76ita quod sibi derelictus non sufficeret sibi, immo
77quod malum esset sibi, si non subiceretur. Secunda conditio
78est quod servus debet obedire et ista conditio
79sequitur ex prima, quia, ex quo non sufficit
80sibi, debet obedire dirigenti ipsum. Proportionaliter
81humana investigatio respectu fidei habet duas
82praedictas conditiones, quia sibi derelicta sufficit
83deficeret, non sufficit sibi; sed directa et ad
84iuta fide bene sibi sufficit, nec potest V25va
1tunc errare, quia fides non permitteret aliquem
2errare investigando aliquid mediante ipsa.