1 G383
1AD DISTINCTIONEM XXIII
2AD CAP. III

2
3I SEROANE huic significationi. Augu-
4stinus, Seruire huic significationi. Retentus est ta-
5men sensus, nisi quod, quae summa modestia,
6ἁπορηλικῶς dixit Augustinus, iste, sublatis aliquot
7Augustini verbis, καταφανλικῶς &asseueranter af-
8firmat hac oratione. Quia volumus &c. August.
9autem sic. Cur ergo &c, nisi quia volumus: Sed ista
10leuia sunt, & tamen hominis frontem ostendunt.

3
11AD CAP. IIII

4
12VT fari aliquo modo. Varie mutilatus lo-
13cus, quem ex ipso Augustino in suos articulos
14bona fide restituo. Sunt enim hic quaedam a
15Lombardo praetermissa, necessaria tamen: quae-
16dam autem adiecta superfsua. Itaque, ait Aug.
17libro 7, cap. 4. Trinitate, Loquendi causa de in-
18effabilibus (ut fari aliquo modo possemus, quod ef-
19fari nullo modo possumus) dictum est a nostris Grae-
20cis, vna essentia tres substantiae: a Latinis autem vna
21essentia vel substantia tres Persone: quia sicut iam
22diximus non aliter in sermone nostro, id est, Latino
23essentia, quam substantia solet intellici. Et dum in-
24telligatur saltem in aenigmate qnod dicitur, placuit
25ita dici, vt diceretur aliquid, cum quaereretur quid
26tria sint, quae tria esse fides vera pronuntiat, cum &
27Patrem non dicit esse Filium: & Spiritum sanctum
28(quod est donum Dei) nec Patrem dicit esse, nec Fi-
29lium, &c. In his paucis verbis ista sunt a Lom-
30bardo addita. Primum ex margine quidem co-
31dicis verba haec, Vna vsia, tres hypostases:
32deinde ab ipso Lombardo ex suo tota haec sen¬ G384
1tentia. Aliter enim Graeci accipiunt substantiam,
2quam Latini, sed inepte. Nec enim Graeci vtun-
3tur ipsa voce Substantiae, quae prorsus Latina est,
4Deinde non vsquequaque verum est & hoc i
5psum, Nam vnia Graecis Theologis in hoc ar-
6gumeto aliud est, quam φυοις & ὑπιςάμλυον: quem-
7admodum & Latinis ipsis aliud est essentia, quae
8respondet Scig, quam substantia, quae respondet
9Graeco vocabulo φυῶς vel ὑπιςόμλυον, praesertim
10in hac disputatione. Tertio inepte & superua-
11canee addidit Lombardus, Quae tria, ma esse se
12des, &c. Detraxit autem hoc totum, Quod effari
13nullo modo possumus, in quo tamen superioris
14sententiae, Vt fari aliquo modo possemus, lux & ra-
15tio posita est. Quam enim horum verborum
16inanis est, obsecro, repetitio, Loquendi causa de
17ineffabilibus, vt fari aliquo modo possemus, quia
18nempe ista sequentia verba adiunguntur, Quod
19effari nullo, &c. Deinde delet Nostris vbi de Grae
20cis agit August. Nostrorum autem nomine non
21tantum baptiaatos, qui infideles & ethnici esse
22desierant, intelligit August: sed orthodoxos, qui
23Arianos oppugnabant. Denique mutat Dum in
24vt pro magistrali supercilio, & fide.

5
25AD CAP. VII

6
26Vocabulum. Quid igitur. Quaedam praeter-
27missa hoc loco a Lombardo, sed quae tamen Au
28gustini mentem non violant.

7
292 A Graecis & Latinis. Adduntur a Lom-
30bardo haec duo vocabula: sed Graecis, temere:
31cum nusquam verba ipsa Graecorum afferat vel
32Augustin. Vel Lombard. Substantia enim Lati-
33norum est, non Graecorum: μiα 6ῶα, dicunt Graeci, G385
1τpεις μωοφανςς, vbi nulla est huiusmodi ambigui-
2tas, qualem hic tradit Lombardus.

8
3S Cumque conaretur. August. Cum enim cona-
4rtur &c, & melius & dilucidius

9.
5SIVE tres substantias. Verba haec Se-
6euendum Graecos addita sunt, hic quoque a Lom-
7bardo: praetermissa vero quae maximi momenti
8a pud Augustinum sequuntur Quibus nominibus,
9ait, non diuersitatem intelligi voluit, sed singularita-
10tem: vt non solum ibi vnitas intelligatur ex eo quod
11dicitur vna essentia: sed & Trinitas, ex eo quod di-
12cuntur tres substantiae, vel Personae. Sic iste dicen-
13da tacet, & tacenda dicit. Quanquam & haec ip-
14sa postea, sed alieno loco, nempe cap. 9. affert,
15lane corrupta, quemadmodum ostendemus.

10
16AD CAP. IX.

11
17Singularitatem noluit. Locus ex august. Ii-
189. Trinitat cap. 4. sub finem, qui mire ab isto
19fuit immutatus: atque etiam in quibusdam de-
20prauatus. Nam verba haec, Humana inopia, &ista,
21Tres Personas vel substantias immutata sunt: sed
22quia paruo sensus ipsius autoris detrimento id
23factum est, nos eam Magistro licentiam facile
24condonamus. Quod vero sequitur, Singularita-
25tem noluit, condonari nequaquam potest.. Per
26uertit enim plane mentem Augustini, praeter-
27quam quod adiectionem habet. Vult enim Au-
28gust. diserte his ipsis nominibus singularita-
29tem, non autem diuersitatem intelligi: Iste con-
30trarium omnino sensum Augustino affinxit,
31nempe eum nolle, vt his nominibus singulari-
32tas intelligatur. Legatur ipse August. cuius
33sup. capite N.aA verba iam adduximus. Vocem G386
1autem Noluit non incuria typographorum vel
2scribarum irrepsisse in hunc Lombardi locum
3apparet, quod in omnibus, & V. & Recentiori-
4bus codicibus etiam emendatissimis ita legi-
5tur, Nolui

12
6Vnum sunt, neque unus. Multa sunt hic
7quoque trasposita, quae apud Hilarium leguntur
8alia verborun serie collata: sed quia fit minima
9sensus iacturan (quanquam & aliqua tamen, lnos
10tolerabimus. Illud tintum addemus, quod est
11eodem in loco, & minime ab isto debuit prae-
12termitti, vt ex hoc Christi dicto, Qu me uidet.
13videt, & Patrem Ioan. I4. facillime intellige-
14tur excludi singularitas & solitudo, quam vo-
15cant, in Personis diuinis. Etenim cum dicitur, ait
16Hilarius, Et Patrem, excladitur singularis atque
17vnici intelligentia. Non itaque ipse solitarius, nunc
18sibi Filius, nunc se sibi prositetur Patrem, nec natu-
19rae nomina infert, cessante natura. Alia hic verbo-
20rum simplicitas. Nam & Pater, Pater est, & Filiu
21Filius est, &c.

13
22Vnus est Deus. Verba August. alia sunt
23quaest. I22. vnde hic locus sumptus est. Sunt au-
24tem haec, vbi loquitur de Christo Augustinus.
25Nunc autem aperta voce dicit CScriptura) eum
26CChristum nempe) Esse Deum, & semper fuisse
27apud Deum, sacramentam patefaciens Dei, ne Deus
28omnino solitarius putaretur, declarauit non propte-
29rea vnum dici Deum, vt solitarius aestimaretur Sic
30August. quae omnino iste immutauit.
31Quod vnius est substantiae. Verba quidem
32haec sunt Ambrosij, sed quoniam ea. obscura fo-
33re. perceperat ipsemet Ambrosius, explicarat.
34Fiac explicationem omittens. i. huius loci lucem G387
1extinguens iste, sua pro ea comenta substituit,
2Deus unus cum dicitur nequaequam Deitatis Tri-
3nitatem excludit, &c. Ergo obscurum est, quod
4dicitur, Quod vnius substantiae est, separari non po-
5test, etiamsi non sit singularitatis, sed vnitatis quod
6explicans Ambrosius subiicit, Singularitatem
7hanc dico, quae Graece vnolῆς dicitur. Singulpritas
8ad Personam pertinet: vnitas ad naturam. Hec po-
9strema verba sunt praetermissa. Ergo hoc sibi
10vult Ambrosi etiam quae essentia vnum sunt,
11posse tamen plura esse ratione Personarum:

14
12Deus unus cum dicitur. Sunt haec ipsius
13Lombardi, non Ambrosi verba, & quidem ab-
14surda, dum ait, Deitatis Trinitatem non excludi.
15lmo vero nusquam Deitatis aut multiplicatio
16ad mittenda est, aut Trinitas: sed tantum Perso
17narum. Nec sequitur, si sunt tres Personae diui-
18nae, esse quoque Trinitatem deitatis. Nam tres
19illae Personae sunt vna, non multiplex Deitas.
20Sic bono illi Ambrosij loco pessimum hoc as-
21sumentum suum adiecit Lombardus. Quod si
22istius patroni exceperint esse apud Ambrosi lib.
232. de hde cap. 2. sic. Deus autem unus nequaquam
24deitatem Trinitatis excludit, & alibi diinnitatem
25Trinitatis idem Ambrosius vocat. Responde-
26mus aliud esse, si quis dicat Deitatem, vel Diui-
27nitatem Trinitatis quae certe vere conceditur: a-
28liud si dicat Trinitatem deitatis, quae minime ab
29vllo Christiano concedenda est. Illis enim
30verbis statuuntur tres Persoiae vnius Deitatis
31& essentiae, quod orthodoxum est. Hic autem
32Deitas triplex, quod est impium. Aut igitur im-
33pius est Lombardus: aut in citando Ambrosio
34manifeste falsarius. G388
1Nec est ibi substantiae. Iste suo more ver-
2ba Ambrosij peruertit. Sic enim ille, Quanto ma
3gis Pater & Filius in diuinitate vnum sunt, vbi, nec
4substantiae, vec voluntatis vlla est differentias Nam-
5que aliter quomodo, &c.

15
6AD CAP. X.

16
7Est in Patre & Filio. Sic Ambros. Est enim
8plenitudo diuinitatis in Patre: est plenitudo diuini-
9tatis in Filio: sed non discrepans, sed vna diuinitas.
10Nec confusum, &c. Ergo duo docet Ambros, &
11plenitudinem deitatis esse in singulis Personis
12diuinis: & eiusdem etiam deitatis, non diuer-
13se, aut dissimilis, vt plenissime Arianis satisfiat.
14lste truncans sententiam huius loci prius mem:
15brum prorsus incidit.

17
16Censura.

18
17Quo longius in huius scriptoris lectione
18progredimur, eo plura & grauiora peceata de-
19prehendimus, in quibus notandis interpretes
20magna animi vel ignorantia, vel malignitate
21caecutierunt. Nos tamen cum bona piorum o-
22mnium, quemadmodum arbitramur, & pηλαληξῶν
23venia (ne in posterum cuiquam noceant) illa re-
24darguimus & accusamus. In hac igitur Distin-
25ctione quatuor haec vitia maxime inesse dici-
26mus, quae procul a scriptore Theologo sem-
27per abesse debent. Primum, perplexitas o-
28rationis, & curiositas. Nec enim alia de causa-
29instituta est ab isto tam longa haec de voce Per-
30sona disputatio, quam quod κονἰμανιως delecta
31retur, quibus iam addicta erat tota illius seculi, G389
1Schola. Itaque quae ex vsu sunt non distin-
2guit ab iis, quae praetermitti omnino & possunt
3& debent. Hinc natae interpretum quoque hoc
4loco infinitae quaestiones, & ipsae quoque curio-
5sae, quales hae, Vtrum Persona sit nomen primae in-
6tentionis, an secundae vtrum Persona & supposi-
7tum differant re, an ratione, & similes aliae, quae
8passim ab istis tractantur pro solida & conscien
9tias aedificante doctrina scilicet.

19
10Secundum huius disputationis vitium est,
11inanis eiusdem rei repetitio. Quod enim hoc
12loco tam verbose disputat Lombardus, postea
13tamen integris dictinctionibus duabus, nempe
14vigesima quinta & vigesima sexta manifeste ite-
15rum repetat. Id quod cum in omni scripti ge-
16nere, tum vero in compendio (quale se institue
17re profitetur iste ) est maxime vitiosum ac ineptum.

20
18Tertium vitium est, rerum praetermissio ne-
19cessariarum, id quod omnibus curiosis euenit, vt
20dum άuρoξαλῶῶ, & inania sectantur, amittant ne-
21cessaria. Dum enim praeter casam fugiunt, quod
22est in casa aedibusque propriis inquirendum
23negligunt. Sunt igitur hae vtiles tres quaestiones
24ab Augustino tractatae, sed ab isto praetermissae,
25cum tamen alias nequaquam vtiles congesserit
26Lombardus, explendi animi aut libri sui gratia,
27Nempe,

21
28Vtrum Persona de Patre, Filio, vel Spiri-
29tu sancto dicatur relatiue, quemadmodum A-
30micus & vicinus de Petro, & Paulo.

22
31Vtrum Persona de Patre & Filio & Spi-
32ritu sancto enuntietur tanquam species de ln-
33diuiduis, praesertim cum velit significari pro-
34prie essentiam nomine Personae.

23 G390
1Vtrum Persona de Patre & Filio & Spiri
2tu sancto, vti genus de speciebus dicatur. Haec
3Aug. lib. 9. Trinitat. cap. 4. vnde sua fere omnia
4iste trescripsit. Denique nec illam etiam quaestio-
5nem soluit hoc loco, quam maxime oportuit ta-
6men esse explicatam, Quomodo, quod hic ab eo
7dicitur consentiat cum quarta & quinta regu-
8la superiore Distinctione cap. 8. tradita, nempe
9Nomira essentialia in diuinis de Personis singula-
10riter dumtaxat enuntiari: no pluraliter, cum tamen Per
11sona ad essentia pertinere putet, &pluraliter de
12Patre, & Filio, & Spiritu sancto, dicatur. Siquis
13excipiat Lombardum velle in voce Personae, sua-
14rum regularum exceptionem esse: huius vnicae,
15& tam nouae exceptionis ratio fuit certe quidum
16affereda. Recurrere enim ad sola Latini sermo-
17nis consuetudine, & velle vt ea praeualeat, ine-
18ptu est, quum quid contra nostrae fidei analogia
19profertur. Itaque non ex sola Latini sermonis
20ratione, sed ex ipsa rei(quae Personae voce fignifi
21catur) explicatione, solutio tantae controuersiae,
22& tam robustae obiectionis quaerenda fuit. Hic
23tamen in sola latinitate, cuius tamen est malus
24interpres, solutionem quaerit.

24
25Quartum denique istius scriptoris in hac Distin-
26ctione vitium est ipsum doctrinae, quam hoc loco
27tradit, ψεbdoς & mendacium. Primum enim si ad vi-
28uu resecetur, hoc omnino falsum est, Non est a-
29liud Deum esse, aliud Persona esse. Hoc enim quan-
30quam ab Aug. effatum fuit, erat tamen ab isto inter-
31pretandum. Nam vt in nostra Synopsi cap. 8. ex
32Constant. Conc. 6. docuimus, & in nostra ad G. Ge-
33nebrardum nebulone maledicenti responsione, in
34diuinis alia est ratio personalitatis, alia essentiae. G391
1Nec ideo excusatur quispia, quod postAug. Vel
2vetere alique doctore hac vel illa phrasi vtatur,
3licet obscura, vel anibigua, veletia falsa sit. Vir-
4tutes enim, non autem naeui Patrum sunt no-
5bis imitandi. Deinde falsum omnino & sine ex-
6cusatione vlla damnandum est, quod hoc quo-
7que loco ait iste, Omnino idem esse Personam, &
8essentiam cap. 2. Non sunt enim omnino idem,
9sed aliqua ratione idem: aliquam, diuersum quid-
10dam. Quare falsa est quoque haec istius inter
11pretatio, Pater est Persona, id est, Pater est diuina
12essentia, capite I. Persona enim potius ὑπυρξιν in
13ρπiςα, Vel ὑπάρξεως τζοπον, d ινiαν ipsa denotat. Fal-
14sum denique & hoc ipsum est Personam essentiae
15ipsius significandae gratia etiam in diuinis Personis
16proprie vsurpari. Vt enim omittam, quod viri
17docti diligenter obseruarunt ex A. Gellio lib.
18S. capite 7. adeoque Boethius ipse lib. de Dua-
19bus Naturis, & quod etiam annotauit Thomas
20in prima parte quaestio. 39. Articul. 2. Personam
21proprie dictam esse a personando, & significarem o-
22ris integumentum & laruam (Aqua significa-
23tione vox haec primum deducta ad varias animi
24notiones notandas postea accommodata est)
25certum est tamen in noc etiam de tribus diuinis
26Personis argumento, vocem ipsam, Persona, a-
27liud proprie quam essentiam denotare, & ali-
28quid ad essentiam addere, non quidem aliquid
29rei: sed aliquid rationis & specialis ἐoας. D)
30mascenus in Dialectica capite && iσεον, ait, ῶς &
31πς ἀλως τφεάδως κανφανiς δειν S χνμρωος τζοπος τυς ινάσεM
32αiδsou, ὑπάρξεως. D τψανοςασς ηκμῳ ωότῳ ζιν ὑπάράς¬
33A. Sciendum est Hypostasin (seu Personam) in sancla G392
1Trinitate significare modum, qui quidem initio caret,
2quo unusquisque aeternus existit. Est enim Hyposta-
3sis res, quae ipsa per se existit. Vnde idem in lib. De
4duab) Christi volumtatibus ait, ψοεςατκὸν δt iδδωα
5το χαεIξον μωύςασιν Nο τῆς ἀλῆς μάοφάνεως. & lib. S.
6De orthod. Fide, cap. 9 & μoςάνεων, ait, & eςσα¬
7πυiς nre voiα, κο ι φυῶiς Nεωρόται. I. In Hypostasibus &
8Personis & essentia & illius propria quaedam natu-
9ra spectatur. Thomas in I. parte Quaest. 939. Art.
108. ad 4. aperte tradit, Personae nomen significa-
11re proprietatem existendi in essetia seu natura qua-
12piam generali. Vnde Personae vocabulum rela-
13tionem denotare idem concedit: Quaestio. 39.
14Art. 4. Aliud enim est esse, aliud subsistere aut
15existere: aliud est igitur essetia seu natura, aliud
16Persona. Nam D. noster lesus Christus huma-
17nam naturam assumpsit, non autem humanam
18Personam. Et vulgatum est in scholis Physico-
19rum, Principium ὑπεςανεως ac ὑπάρξεως est a ma-
20teria, quemadmodum principium 8σiας καῳ φύνεως
21est a forma. Quare falso traditum est ab isto esse
22idem omnino Personam & essentiam, cum essentia
23commune quiddam: Persona vero singulare a
24liquid declaret in ea comuni natura subsistens,
25ac peculiarem, indiuiduam, sibique vni propria
26existendi rationem habeat. Porro quod autori-
27tate Augustinica quo Lombardus haec accepit)
28suum hunc praeceptorem (tanquam Teucrum
29Aiacis clypeo) obtegere, & tueri hic conabun-
30tur boni fortasse discipuli, frustra in eo aestua-
31bunt. Nam August, sese inuoluit sub finem ca-
32pitis, vnde haec Lombardus trascripsit, satisque
33ostendit non modo se perplexum aliquid senti-
34re, dum sic l oquitur: sed etiam a veritate dissen¬ G393
1taneum. Sic igitur cap. 4. sub finem ait August.
2ipse libro v. Trinit. Namsi hoc est Deo esse, quod
3subsistere (id est, si idem est essentia, quod Per-
4sona) lta non erant dicendae tres substantiae, vt non
5dicuntur tres essentiae. Et lib. 8. Trinit. cap. 9. idem
6confirmat, se in hac sua sententia & perplexum
7& obscurum esse. Sed idem Augustinus in li-
8bris illis de Trinitate, alia quaedam habet & ar-
9guta, & non satis commode dicta, quemadmo-
10aum ante nos quoque obseruarunt viri docti,
11in primisque D. Erasmus Roterodamus: imo
12Vero Richardus de S. Victore libros de Trini-
13tate scripsit, in quibus ex professo multa de li-
14bris August. de Trinitate reprehendit acimpro
15bauit, magno totius ipsius scholasticae Theolo-
16giae consensu. Denique non magis sunt Augu-
17stini, quam alterius cuiusquam naeui imitandi.
18Nec enim Theologicis accommodari illud po
19test, quod de suo Platone dixit Tullius, se mal-
20le cum Platone errare, quam cum aliis verum
21sentire. Hoc enim est profani hominis dictum,
22cui contra nos obiicimus illud Christi, Ego sum
23veritas. Ergo a quocunque illa prolata, quan-
24tumuis obscuro viro, praeferenda est falso, etiam
25a clarissimis scriptoribus probato, & de-
26fenso. Et haec in Distinctionem
27XXIII. annotata sint.
28Confer cum cap. s.
29nostrae Syno-
30pseus.